भक्तपुर । दत्तात्रयको गल्लीमा त्यो बिहान असाध्यै चहलपहल थियो। शंख बजेको आवाजसँगै मन्दिरतिर सबैको नजर गयो। भीडबीच नानाभन्दा सानो उमेरको एक बालक, सेतो पहिरनमा, मुकुट र सुनका गहना लगाएर, देवता बनेर निस्कँदै थिए — उनको नाम रिसब बनमाला। भक्तपुरको पुरानो नगरमा उनी अहिले “श्वेत भैरव”का रूपमा चिनिन्छन्।
उनी मात्र साढे दुई वर्षका छन्। तर भक्तपुरका सयौं भक्तजनले उनलाई यस वर्षको श्वेत भैरव भनेर श्रद्धापूर्वक नमन गरे। त्यसअघि काठमाडौंकी आर्यतारा कुमारी बनेकी थिइन् — काठमाडौंको जीवित देवी। भक्तपुरमा त्यसैबेला, रिसब भने जीवित भैरव बने।
दुई फरक सहर, तर एउटै भावना — बालक–बालिकामार्फत पुनर्जीवित परम्परा। रिसबको घर भक्तपुरको नवदुर्गा मन्दिर नजिकै छ। बुबा रविन्द्र बनमाला, आमा सत्यलक्ष्मी, दुई दिदी र हजुरआमासहितको परिवारमा हुर्किएका उनी अहिले प्रि–नर्सरीमा पढ्छन्।
तर यो वर्षको दशैं उनीका लागि साधारण रहेन।
उनका आमाबुबा भन्छन् — “रिसब सधैं मोबाइलमा भगवानका भिडियो हेरेर नाच्थे। यसपालि आफू नै देवता बन्ने इच्छा गरे।” देवता बन्ने निर्णय सजिलो थिएन। नवदुर्गा देवगण बन्ने अवसर बनमाला समुदायभित्र सीमित हुन्छ। श्वेत भैरव बन्ने पात्रलाई कठोर अनुशासन पालना गर्नुपर्छ, जुत्ता नलगाउने, रातो परालमाथि सुत्ने, तास र मदिरा छोड्ने, र भारी मुकुटसहित घण्टौं उभिनुपर्ने।
त्यो उमेरका बालकका लागि सहज कुरा होइन। तर रिसबका परिवारका लागि यो गर्वको क्षण थियो। दसैंको विजया दशमीका दिन उनले भक्तपुरको दत्तात्रय क्षेत्रमा दर्शन दिए। सेतो वस्त्रमा सजिएका उनी नाच्दा–नाच्दै आशीर्वाद दिइरहेका थिए, उनका वरिपरि बालबालिका हातमा चकलेट, बिस्कुट र केही रुपियाँ लिएर पुग्थे।
रिसबले केही बोल्दैनन्, मुस्कान मात्र दिन्छन्। तर त्यो मुस्कानमा भक्तपुरका पुराना विश्वासहरू बाँचिरहेका छन्, जहाँ प्रत्येक देवता, प्रत्येक नाच, प्रत्येक मुखौटा एउटा जीवन्त कथा हो।
श्वेत भैरव बनमालाको यो परम्परा शताब्दीयौँ पुरानो हो। नवदुर्गा नाचका १९ पात्रमध्ये एउटै पात्र, श्वेत भैरव, समुदायको आस्था र सम्मानको प्रतीक हो। यस परम्परामा सहभागी हुनेहरूलाई ठूलो आर्थिक भार पर्छ, तर त्यसलाई उनीहरू आशीर्वादका रूपमा हेर्छन्।
भक्तपुरका बुबा रविन्द्रले भने, “हामीलाई पनि एक पटक आफ्नो छोरालाई भगवानको रूपमा हेर्ने मन थियो। त्यो अवसर आयो
रिसबले पनि त्यसको सम्मान गरे।” दसैं सकिँदा, भक्तपुरका गल्लीमा अझै पनि रिसबको चर्चा छ। बाल उमेरमै देवता बनेको उनको अनुहारले भक्तपुरको सांस्कृतिक निरन्तरता झल्काउँछ, जहाँ श्रद्धा र परम्परा आज पनि सँगसँगै हिँडिरहेका छन्।
सेताेपाटीमा प्रकाशित खबरका आधारमा…